Gepleşik dili we usullary
10
Gepleşik usullary ene dilinde gürleýänler tarapyndan aňsatlyk bilen kesgitlenip bilýän dil resanrlaryna ýa-da kategoriýalara bölünýär. Käbir mysallar salam, leksiýa, söz oýnamak, doga we söhbetdeşlik. Medeni taýdan kesgitlenen kategoriýalar ýa-da kommunikatiw nyşanlary dolandyrmagyň usullarynyň ýerli taksonomiýalary gepleşikleri seljermekde, şeýle hem jemgyýetçilik durmuşyny we amallaryny sargyt etmekde möhüm gural bolup durýar, mysal üçin kim kime we haýsy kontekstde aýdyp biler. Köp medeniýetlerde käbir sözleriň we sözlemleriň gadagan ýa-da käbir şertlerde ýa-da jemgyýetiň käbir agzalarynyň arasynda gadagan diýen düşünje bar. Jemgyýetçilik ylymlary we gumanitar ylymlar boýunça alymlar diliň jemgyýetde we medeniýetdäki orny bilen gyzyklanýar. Bu diňe bir dilçi alymlary, antropologlary we aragatnaşyk alymlaryny däl, eýsem etnomusikologiýa, sosiologiýa, psihologiýa, bilim, aň-bilim ylymlary, metbugat we ýerine ýetiriş gözlegleri boýunça alymlary öz içine alýar.
Köp alymlar diliň ýa-da “gürleşmegiň” ýüze çykmagyna we ýaýramagyna nähili täsir edýändigi bilen gyzyklanýar köp kontekst, resanr we usullar arkaly wagtyň geçmegi bilen pikirler. Gepleşik dili, ýazuw tekstleri we beýleki simwoliki görnüşler medeni amallary döretmekde we goldamakda möhümdir. Hatda salgylanma manylary käbir medeni ýerlerde “alma pirogy” ýaly söz düzümi ýaly möhüm medeni aýratynlyklary alyp biler, nusgawy öý we maşgala üçin kesgitleýji bolýar. Bu umumy medeni gymmatlyklary aňladýan we gurmak, “birleşdiriji” manyny öz içine alýan prosesdir. Bu, dünýädäki “hakyky” bir zadyň baglanyşygy bolan “manyly” manydan tapawutlanýar abstrakt many (pirog). Mahabat berijiler birleşdiriji manylary giňden ulanýarlar. Mysal üçin, awtoulag markasy üçin jaguar ýaly haýwanyň adyny ulanmak güýçli, çalt we owadan manylary goşýar. Bu, käbir medeniýetlerde “doňuz” manysynyň manysyna ters gelýär.
Abdylkerimow Mekan,
Döwletmämmet Azady adyndaky Türkmen
milli dünýä dilleri institutynyñ Iňlis dili we
edebiýaty fakultetiniň 1-nji ýyl talyby.